เมื่อความรู้มากเกินไป กลับกลายเป็นโทษ

เราต่างเติบโตมาในสังคมที่ยกย่องความรู้ การใฝ่รู้ใฝ่เรียนถือเป็นคุณธรรม แต่เคยสงสัยหรือไม่ว่า มีบางครั้งไหม ที่ความรู้มากมายกลับกลายเป็นโทษ เป็นอุปสรรคต่อชีวิต หรือแม้กระทั่งบั่นทอนความสุขของเรา บทความนี้จะพาไปสำรวจแง่มุมที่น่าสนใจของ “ความรู้” และทำความเข้าใจว่าเมื่อใดที่ความรู้มากเกินไป อาจไม่ใช่เรื่องดีเสมอไป

กับดักของ “รู้มาก”

หลายครั้งที่ความรู้กลายเป็นกรอบความคิดจำกัดความคิดสร้างสรรค์ ตัวอย่างเช่น นักเรียนที่เรียนทฤษฎีดนตรีมาอย่างเชี่ยวชาญ อาจแต่งเพลงได้ไม่ไพเราะเท่ากับนักดนตรีที่เล่นดนตรีด้วยใจรัก โดยไม่ยึดติดกับทฤษฎีมากนัก งานวิจัยจากมหาวิทยาลัยฮาร์วาร์ด พบว่า การมีความรู้พื้นฐานมากเกินไปในบางครั้ง อาจทำให้คนเราติดกับกรอบความคิดเดิม ๆ และคิดหาทางออกใหม่ ๆ ได้ยากขึ้น (Amabile, T. M. 1983)

ภาวะ “Analysis Paralysis”

เคยไหมที่ต้องตัดสินใจเรื่องง่าย ๆ แต่กลับใช้เวลานานมากเพราะคิดถึงผลลัพธ์ทุกอย่างที่อาจเกิดขึ้นได้ นี่คือสิ่งที่เรียกว่า “Analysis Paralysis” หรือ ภาวะวิเคราะห์เป็นอัมพาต เกิดจากการที่เรามีข้อมูลมากเกินไปจนไม่สามารถตัดสินใจได้ เพราะกลัวว่าจะเลือกสิ่งที่ไม่ดีที่สุด งานวิจัยจากมหาวิทยาลัยโคลัมเบีย ชี้ให้เห็นว่า ยิ่งเรามีทางเลือกมากขึ้นเท่าไหร่ โอกาสที่เราจะรู้สึกเสียใจกับการตัดสินใจของเราก็จะมากขึ้นเท่านั้น แม้ว่าเราจะเลือกสิ่งที่ดีที่สุดก็ตาม (Iyengar, S. S., & Lepper, M. R. 2000)

ความรู้ = ความทุกข์ ?

มีคำกล่าวที่ว่า “Ignorance is bliss” หรือ “ความไม่รู้นั้นเป็นสุข” บางครั้งการรับรู้ข้อมูลข่าวสารมากเกินไป โดยเฉพาะเรื่องร้าย ๆ อาจส่งผลเสียต่อสภาพจิตใจ ตัวอย่างเช่น การเสพข่าวอาชญากรรมมากเกินไป อาจทำให้เรามองโลกในแง่ร้าย เกิดความกลัว และวิตกกังวลมากขึ้น โดยไม่ก่อให้เกิดประโยชน์ใด ๆ

เมื่อไหร่ที่ “รู้มาก” กลายเป็นโทษ

จากข้อมูลที่กล่าวมาทั้งหมด คงพอจะเห็นแล้วว่า “ความรู้” เหมือนดาบสองคม มีทั้งประโยชน์และโทษ ขึ้นอยู่กับวิธีการใช้ แล้วเราจะรู้ได้อย่างไรว่า เมื่อไหร่ที่ความรู้ของเรากลายเป็น “มากเกินไป” ลองพิจารณาจากข้อสังเกตต่อไปนี้

• เริ่มตั้งคำถามกับทุกสิ่ง แม้แต่เรื่องง่าย ๆ ที่ไม่จำเป็นต้องคิดมาก
• ใช้เวลานานมากในการตัดสินใจ แม้แต่เรื่องเล็ก ๆ น้อย ๆ
• มองทุกอย่างซับซ้อนเกินจริง จนไม่สามารถลงมือทำอะไรได้
• รู้สึกวิตกกังวล เกิดความเครียด จากข้อมูลที่ได้รับมากเกินไป

หากคุณพบว่าตัวเองกำลังเผชิญกับข้อใดข้อหนึ่งข้างต้น อาจถึงเวลาที่คุณต้องถอยออกมา หยุดพักจากการเสพข้อมูล และลองใช้ชีวิตแบบ “ปล่อยวาง” มากขึ้น

สรุป

สุดท้ายนี้ คงต้องย้ำว่า “ความรู้” เป็นสิ่งที่ดี และสำคัญต่อการดำเนินชีวิต แต่สิ่งสำคัญกว่าคือการรู้จัก “เลือกเรียนรู้” “กลั่นกรองข้อมูล” และ “รู้จักปล่อยวาง” เพื่อให้ชีวิตของเรามีความสุขและสมดุลมากยิ่งขึ้น

ข้อดีของความรู้	ข้อเสียของความรู้
ช่วยในการตัดสินใจ	ทำให้เกิดความลังเล
สร้างโอกาสใหม่ ๆ	จำกัดความคิดสร้างสรรค์
แก้ปัญหาต่าง ๆ ได้	สร้างความเครียดและวิตกกังวล

Fun Fact: คำว่า “Ultracrepidarian” หมายถึง “คนที่ชอบออกความคิดเห็นในเรื่องที่ตัวเองไม่มีความรู้”

#ความรู้ #การเรียนรู้ #ความสุข #การใช้ชีวิต

อ้างอิง
Amabile, T. M. (1983). The social psychology of creativity: A componential conceptualization. Journal of personality and social psychology, 45(2), 513.
Iyengar, S. S., & Lepper, M. R. (2000). When choice is demotivating: Can one desire too much of a good thing?. Journal of personality and social psychology, 79(6), 995.